|
Gmina Wietrzychowice https://arch.wietrzychowice.pl/gmina-wietrzychowice/historia/ Export date: Thu Nov 21 10:03:35 2024 / +0000 GMT |
HistoriaHistorycznie teren dzisiejszej Gminy Wietrzychowice znajdował się w centrum państwa Wiślan, które na przełomie IX i X wieku było dobrze zorganizowane, posiadało ponad sto grodów i strażnic. Znajdowały się one na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych (lądowych i wodnych) i przeprawach rzecznych. Taka przeprawa znajdowała się w rejonie Opatowca, naprzeciw którego na prawym brzegu Wisły wzniesiono strażniczy gród w Demblinie. Funkcją grodu, oprócz ochrony przeprawy, była też zapewne ochrona majątku zamieszkującej go ludności. Pierwsze informacje o przeprawie przez Wisłę i komorze celnej pod Opatowcem pochodzą z pierwszej połowy XII wieku. Był to punkt docelowy jednej z najważniejszych dróg południkowych, która biegła z Węgier do Sandomierza poprzez Sącz, Wojnicz, Radłów, Jadowniki Mokre, Demblin do Opatowca, a stąd do Nowego Miasta Korczyna, łącząc się tu z głównym szlakiem ruskim prowadzącym z Wrocławia przez Kraków i Sandomierz na Ruś. Handlowego znaczenia węzła Dunajca i Wisły dowodzą znaleziska ołowianych odważników w Jadownikach Mokrych i Miechowicach Wielkich. W pobliżu grodów i na skrzyżowaniu traktów handlowych powstawały ośrodki administracyjno - handlowe i ośrodki kultu religijnego. Takim ośrodkiem był Opatowiec należący do potężnego klasztoru w Tyńcu i gród w Demblinie. Sprawiało to, że z ośrodków tych wychodziły pierwsze fale osadnicze, zajmując tereny nad Wisłą. Posuwając się na południe doliną Dunajca, stopniowo w miarę wzrostu ludności (likwidując obszar leśny), doprowadziły z czasem do zasiedlenia całego terytorium dzisiejszej Gminy Wietrzychowice. Osadnicy pochodzili z ludnych terenów rejonu Wiślicy i Korczyna. Inicjatorami pierwszych akcji osadniczych były klasztory w Tyńcu (benedyktyni) i Jędrzejowie (cystersi), jak i dwór książęcy.  średniowieczny gród Demblin ( ok. 370 mieszk. ) - ( Dymlin - 1043, Dimlin, Dimlyn - 1470 - 80 ) swoimi korzeniami sięga do wczesnego średniowiecza. Jest to bez wątpienia najstarsza wieś w Gminie, istniała z całą pewnością w połowie XII wieku. Ze względu na funkcję grodu strażniczego zajmował szczególną pozycję wśród wszystkich osad prawobrzeżnej Wisły. O istnieniu grodu w Demblinie świadczą przeprowadzone badania archeologiczne. W ich wyniku z dużym prawdopodobieństwem stwierdzono miejsce jego położenia pomiędzy zabudowaniami wsi Demblin, leżącymi wzdłuż drogi głównej, a wąwozem „Pobaba”. W miejscu tym w 1912 roku istniały jeszcze wały, które w okresie międzywojennym uległy całkowitemu rozoraniu, jedynie w niektórych partiach wąwozu „Pobaba” zachowały się ich ślady, jednakże tylko do czasu zakończenia scalania gruntów w 1975 roku, kiedy to resztki śladów zostały zlikwidowane. W trakcie badań archeologicznych przeprowadzonych w 1963 roku natrafiono na pograniczu pól „Grodziska” i „Zapiastowie” na istnienie poniżej obecnego humusu reliktów dolnej części wału i fosy. We wnętrzu grodziska wystąpiła gruba warstwa namuliska, nasycona niezwykle obficie fragmentami ceramiki wczesnośredniowiecznej i ułamkami kości zwierzęcych, przykrywająca silnie rozmyte, na wskutek częstych wylewów Dunajca, obiekty mieszkalne i gospodarcze. Materiały historyczne wspominają pierwszych właścicieli tej wioski dopiero pod koniec XIV wieku. Byli to: w 1381 roku - Gierosz Zbyszko - łowczy sandomierski, w 1403 roku Zbyszko de Dymlin herbu Pobłóg, zaś w latach 1467 - 1469 Paweł herbu Rogala. Późniejsze losy Demblina ściśle wiążą się z dziejami Wietrzychowic, gdyż do końca XVII wieku właścicielami Demblina są każdorazowi właściciele tej wsi, m. in. w roku 1845 był nim Jan Złocki herbu Szeliga, a w roku 1524 jego potomek Krzysztof Złocki. Jeszcze w roku 1524 krótkotrwałym właścicielem Demblina ( i Wietrzychowic ) został Marcin Zborowski herbu Jastrzębiec. Od 1527 roku wioska znowu zmienia właściciela stając się posiadłością kasztelana wiślickiego Janusza Świerczowskiego herbu Traby. Lustracja biskupia z roku 1579 stwierdziła, że wieś i folwark „Dimlyn”, będące własnością Mnichowskich, uległy całkowitemu zniszczeniu ( prawdopodobnie przez powódź ). W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XVII wieku właścicielami wsi byli Grabowscy. W XVIII wieku wieś miała jeszcze kilkunastu właścicieli, a po pierwszym rozbiorze, bo w roku 1777, Demblin, jak i cały klucz dembliński przeszła w ręce Franciszka Wodzickiego herbu Leliwa. Po nich właścicielem klucza demblińskiego, obejmującego cztery wioski, został generał Józef Bonawentura Załuski. Sytuacja własnościowa wsi zmieniła się w wieku XIX, gdy właścicielami zostali Konopkowie, a później Wysoccy. Demblin od wczesnego średniowiecza należał do dzielnicy, a później województwa sandomierskiego oraz kasztelanii wiślickiej, a później powiatu wiślickiego. Od drugiej połowy XVI wieku wieś, podobnie jak inne rejony obecnego powiatu tarnowskiego i dąbrowskiego, włączono do powiatu pilźnieńskiego. Taki stan utrzymywał się aż do rozbiorów. Również od początku istnienia wieś należała do parafii rzymsko - katolickiej w „Rufa Ecclesia” ( Czerwonym Kościele ) p.w. św. Leonarda. Miejsce to jest utożsamiane z Wietrzychowicami ( Dzietrzychowicami ). Ostatnim właścicielem Demblina był Henryk Wysocki. Jadowniki Mokre (ok. 950 mieszk.) - (Jadowniki - 1470 - 80). posiadają najstarszą prehistorię. Do roku 1518 wieś nosiła nazwę Jadowniki. Osadnictwo na terenie obecnej wsi Jadowniki Mokre datuje się na okres wczesnego neolitu. Znaleziono tu fragmenty ceramiki należącej do kultury ceramiki wstęgowej ( 5600 - 4900 p.n.e.). Inne znaleziska archeologiczne z terenu wsi zaliczyć należy do kultury łużyckiej (1300 - 400 p.n.e.). Po kilkuwiekowej przerwie, ponowne osadnictwo na terenie wsi pochodzi z okresu późnolateńskiego i wpływów rzymskich, czyli z okresu tzw. kultury przeworskiej, tj. z I wieku p.n.e do II wieku n.e. Z okresu wczesnego średniowiecza pochodzą ślady osady słowiańskiej ( wiślańskiej ) położonej na wysokiej terasie nad rzeką Kisieliną. Świadczy to, że powstała, co najmniej w wieku IX. Nazwa wsi wskazuje, że była to osada służebna pracująca na rzecz grodu książęcego zapewne w Stradowie, a później w Wiślicy. Prawdopodobnie sporządzano tu trucizny (jad), którymi smarowano groty strzał i włóczni. Prawdopodobnie od samego początku była to wieś rycerska. Pierwsza wzmianka źródłowa o wsi pochodzi dopiero z 1411 roku, kiedy wspomniano jej właściciela Stanisława Otę herbu Topór. Kolejnym właścicielem Jadownik w 1449 roku został Albert Czapka herbu Nowina. W roku 1476 wioska przeszła w ręce rodziny Pieniążków z Witkowic herbu Jelita. Jak podaje Jan Długosz w Liber Beneficiorum we wsi było w tym czasie 7 łanów kmiecych oraz folwark szlachecki. Dziesięcinę snopową i konopną oddawano plebanowi z Przmankowa ( Przemykowa). Rejestr poborowy z roku 1579 podaje jako właściciela wsi prepozyta katedry wawelskiej. W księdze urodzeń i małżeństw w Jadownikach Mokrych parafii Wietrzychowice w roku 1690 i 1706 przy danych osobowych Józefa Drohoiowskiego herbu Korczak i Marianny Marchocka jest wpis „possessor” co oznacza posiadacz ziemi w tej wsi. Podobny wpis istnieje również przy danych Ignacego de Grochów Malczewski herbu Korczak i Wiktorii de Skorkowskie z roku 1794. Współwłaścicielami wioski w 1855 roku są Paulina Pieniążek i Feliks Konopka, a w 1880 roku wieś jest własnością Jana Konopki, który był jej ostatnim właścicielem. Również od początku istnienia wieś należała do parafii rzymsko - katolickiej w „Rufa Ecclesia” ( Czerwonym Kościele ) p.w. św. Leonarda. Miejsce to jest utożsamiane z Wietrzychowicami ( Dzietrzychowicami ). Około 2 km od wsi Jadowniki Mokre w kierunku północno - zachodnim znajduje się osada Dębowe Chałupki. Osada ta nigdy nie była samodzielna, lecz należała do Jadownik Mokrych jako przysiółek. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że przez osadę tą przebiegała wspomniana wcześniej historyczna droga z Węgier na Rus Kijowską. Dokładny jej przebieg wyznacza mapa Rizzi Zannioniego i mapa Miega. Jest historycznie poświadczone, że jej odcinek z Radłowa przez Jadowniki do Opatowca nazwany był „Wieką drogą”. Z Jadownik prowadziła przez las dębowy, który rozciągał się aż po wieś Demblin. Istnienie Dębowych Chałupek w XVIII wieku zostało poświadczone w księgach parafialnych urodzeń i małżeństw. O istnieniu wcześniejszym tej osady brak źródłowych potwierdzeń. Można jednak wnioskować, że ma ona wcześniejsze pochodzenie, bowiem istniała tu dębowa karczma prowadzona przez Żyda nazwiskiem Jabram. Jabramowka do dziś jest używana jako nazwa tej parceli. Najprawdopodobniej było to miejsce odpoczynku i pożywienia podróżujących oraz popasu koni przed przeprawą promową pod Opatowcem. Miechowice Małe (ok. 520 mieszk.) - (Mnychowicze Minor - 1470 - 80, Mnichowycze Parva - 1579, Michowice) należą do tych wiosek, które na lewym brzegu Dunajca pojawiły się najwcześniej na arenie pisanej historii. Wieś swą nazwę zawdzięcza prawdopodobnie mnichom z Jędrzejowa, albo osiadłemu w XII wieku w Miechowicach, rodowi Michowskich (później Mnichowskich) herbu Mzura, wywodzącemu się ze wsi Mnichów koło Mzurowej i Jędrzejowa, który wioskę Mnichowice otrzymał jeszcze w XII wieku. O Miechowicach mówi też dokument biskupa krakowskiego, słynnego polskiego kronikarza Wincentego Kadłubka z roku 1210, potwierdzający nadanie dziesięcin w kilkunastu wsiach, w tym także w Miechowicach klasztorowi Cystersów w Jędrzejowie, dokonane wg dokumentu przez biskupa Maura (1109 - 1118) i Radosta (1118 - 1142). Jan Długosz w Liber Beneficiorum podaje, że wieś Miechowice należała do Cystersów z Jędrzejowa, a we wsi było w tym czasie 8 łanów kmiecych i karczma z rolą. Dziesięcina snopowa i konopna oddawana była do klasztoru Cystersów w Jędrzejowie. Wioska do klasztoru jędrzejowskiego należała do 1503 roku, kiedy to opat Jakub wymienił ją za wsie Zagórzyce i Przestańsko w powiecie krakowskim z Janem z Myszowa, chociaż sprawa tej transakcji ciągnęła się do roku 1505. Odtąd Miechowice były stale w posiadaniu szlacheckich właścicieli. Rejestr poborowy z 1579 roku podaje jako właścicielkę Zofie Mnichowską herbu Rawa. W archiwum parafialnym w Wietrzychowicach w księgach urodzeń i małżeństw wsi Miechowice Małe w 1767 roku przy danych osobowych Stanisława Jordan Stoiowskiego znajduje się wpis „possessor” (posiadacz ziemi w tej wsi). W 1784 roku dziedzicznymi właścicielami ziemi był tu Fortunat Józef de Lubraniec Dąbski. Kolejnymi posiadaczami ziemi we wsi byli: Agata Starowiejska (wpis „possessor” 1820 i Franciszek Starowiejski (wpis „possessor” 1849). W 1855 roku właścicielami Miechowic Małych byli: Stanisław Starowiejski i Salomea Dąbska, a w roku 1880 Barbara Stojowska. W tym czasie wieś zamieszkiwało 561 osób, z których 48 przebywało stale na obszarze większym (we dworze) wyznania rzymsko-katolickiego. Posiadłość większa posiadała 568 morgów roli, 80 morgów łąk i 90 morgów pastwiska; posiadłość mniejsza posiadała 181 morgów roli, 143 morgi łąk i 9 morgów pastwisk. Obecna nazwa wsi Miechowice Małe ukształtowała się w wieku XVIII. Pod koniec XIX i na początku XX wieku, w księgach urodzeń i małżeństw parafii w Wietrzychowicach, w latach 1901-1904 wymieniony jest Emil Jordan Stojowski i Barbara Stojowska, jako ostatni właściciele wsi. W odległości ok. 1 km od wsi w kierunku północno-zachodnim położony jest przysiółek „Dziady”, przynależny terytorialnie do Miechowic Małych i Miechowic Wielkich. Przysiółek powstał przy istniejącym wówczas folwarku Jadownik Mokrych, położonym w pobliżu istniejącego dzisiaj mostu na Kisielinie. Z podań ustnych mieszkańców tej osady wynika, że nazwa „Dziady” pochodzi od charakteru pracy zamieszkałych tu osób, nie posiadających żadnego majątku, których zajęciem było pilnowanie na pastwisku folwarcznego bydła i będących na utrzymaniu folwarku. Miechowice Wielkie (ok. 520 mieszk.) mają początkową historię zbieżną z Miechowicami Małymi i należą do tych wiosek, które na lewym brzegu Dunajca pojawiły się najwcześniej na arenie pisanej historii. Wieś swą nazwę zawdzięcza prawdopodobnie mnichom z Jędrzejowa, albo osiadłemu w XII wieku w Miechowicach, rodowi Michowskich (później Mnichowskich) herbu Mzura, wywodzącemu się ze wsi Mnichów koło Mzurowej i Jędrzejowa, który wioskę Mnichowice otrzymał jeszcze w XII wieku. O Miechowicach mówi też dokument biskupa krakowskiego, słynnego polskiego kronikarza Wincentego Kadłubka z roku 1210, potwierdzający nadanie dziesięcin w kilkunastu wsiach, w tym także w Miechowicach klasztorowi Cystersów w Jędrzejowie, dokonane wg dokumentu przez biskupa Maura (1109 - 1118) i Radosta (1118 - 1142). Jan Długosz w Liber Beneficiorum potwierdza przynależność wioski do Cystersów z Jędrzejowa. Podaje, że we wsi było w tym czasie 12 łanów kmiecych i karczma z rolą, zagrodnicy z rolą oraz folwark. Dziesięcina snopowa i konopna oddawana była do klasztoru Cystersów w Jędrzejowie. Wioska do klasztoru jędrzejowskiego należała do 1503 roku, kiedy to opat Jakub wymienił ją wraz z Miechowicami Małymi za wsie Zagórzyce i Przestańsko w powiecie krakowskim z Janem z Myszowa, chociaż sprawa tej transakcji ciągnęła się do roku 1505. Myszkowscy nie trzymali długo Miechowic Wielkich, gdyż rejestr poborowy z roku 1579 podaje już jako właścicielkę Zofię Mnichowską herbu Rawa. Z dokumentów parafialnych wynika, że posiadaczami ziemi w tej wsi byli także: w latach 1689 - 1720 rodzina Drohojowskich, a następnie Józefa de Waligurskie Gutowska (1784). W roku 1855 Miechowice Wielkie były własnością barona Feliksa Konopki i Pauliny Pieniążek, a w latach 1855 - 1948 własnością największego właściciela ziemskiego w powiecie dąbrowskim barona Jan Konopki. Według spisu przeprowadzonego w 1880 roku wioska Miechowice Wielkie liczyła 635 mieszkańców, w tym 35 Żydów. Do wsi Miechowice Wielkie należał przysiółek „Wikle”, który położony był na lewym brzegu Dunajca około 1 km od centrum wsi i łączył się z przysiółkiem o tej samej nazwie należącym do wsi Wietrzychowice. Po wykonaniu obwałowań rzeki Dunajec, przysiółek znalazł się w międzywalach, w terenie zalewowym. Władze ówczesnej gminy Miechowice Wielkie i jej właściciel baron Jan Konopka umożliwili przebudowę zagród na stronę odpowietrzną. Przebudowa ta została wykonana na mienie gminne wsi położone w sąsiedztwie miejscowości Demblin. W wyniku przebudowy powstał nowy przysiółek wsi Miechowice Wielkie oddalony od jej centrum ok. 1 km o nazwie „Wyspa”. Podjęta w 1974 roku, podczas komasacji gruntów, próba przyłączenia „Wyspy” do Demblina natrafiła na sprzeciw mieszkańców i została zaniechana. Nowopole (ok. 120 mieszk.) - (Nowe Pole - 1710, Nowopole - 1749) w zapisach historycznych jest stosunkowo młodą miejscowością. Nowopole powstało, podobnie jak wiele miejscowości Powiśla dąbrowskiego, w czasach nowożytnego osadnictwa, po latach potopu szwedzkiego, w procesie odbudowy zniszczeń wojennych. Wieś powstała w końcu XVII wieku. Pierwsza używana nazwa wsi to „Nowe Pole”. W 1710 roku w sądzie prowadzony był spór o folwark „Nowe Pole” pomiędzy Janem Dobińskim herbu Rola z Dobini - posiadaczem ziemi w Pałuszycach, a księdzem Michałem z Gronowa Wodzickim o bezprawne wzięcie w posiadanie folwarku. Folwark ten został wybudowany na gruntach odwodnionych i zabezpieczonych wałami granicznymi od strony Demblina. Folwark został przyłączony do Demblina, którego właścicielem stał się ks. Wodzicki. Od końca XVII wieku właścicielami wsi są Wodziccy herbu Leliwa. Kolejny dowód istnienia Nowopola pojawia się w opisie parafii Wietrzychowice w 1749 roku. W 1822 roku wieś była własnością Józefa Załuskiego. W księgach urodzeń i małżeństw parafii Wietrzychowice w 1849 roku przy danych osobowych Mikołaja i Franciszka Nowotarskiego i Marii Wolskiej jest wpis, że są posiadaczami ziemi w tej wsi. W 1880 roku wieś była własnością hrabiny Zofii Załuskiej. Według danych źródłowych w 1886 roku były tutaj zabudowania folwarczne i kilkanaście chat chłopskich. W 1897 roku właścicielem Nowopola był Henryk Wysocki. Pałuszyce (ok. 80 mieszk.) - (Pauschice - 1470 - 80, Paluszice - 1579). Wieś powstała we wczesnym średniowieczu i wymieniana jest od XIV wieku w parafii opatowieckiej. Pierwsza źródłowa wzmianka o wsi pochodzi z 1397 roku. Jan Długosz w Liber Beneficiorum podaje, że właścicielem wsi był wtedy Jan Pałuszycki herbu Róża. Jemu wioska zawdzięcza nazwę i prawdopodobnie jej powstanie. We wsi był folwark rycerski, łany kmiecie, role zagrodników oraz karczma. Dziesięcinę snopową i konopną o wartości 8 grzywien oddawano biskupom krakowskim, a dziesięcinę z folwarku o wartości 3 grzywien plebanowi kościoła w Opatowcu. W 1579 roku wieś nadal należała do rodziny Pałuszyckich. Na podstawie dokumentów z archiwum parafialnego w Wietrzychowicach wiadomo, że od 1710 roku posiadaczem gruntów w Pałuszycach był Jan z Dobni Dobiński herbu Rola, łowczy ziemi gostyńskiej, obersztelejtnant wojsk Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej. W latach 1710 - 1718 Jan Dobiński prowadził spór z księdzem Michałem z Gronowa Wodzickim, kanonikiem krakowskim i sandomierskim, właścicielem dóbr wsi Demblin i Folwarku Nowe Pole w sprawie wyrządzonej szkody wsiom Pałuszyce i Bieniaszowice przez budowanie wałów na starym dunajczysku i odwracaniem wody na grunta pałuskie i inne, powodując duże szkody podczas wylewu Dunajca. Wały zabezpieczały grunty Demblina i sąsiednie. Na tak zabezpieczonych gruntach Wodzicki kazał siać zboże, a następnie wybudował folwark Nowe Pole, który przyłączył do Demblina. Dokument opisujący to wydarzenie może być źródłem daty powstania wsi Nowople. W latach 1622 - 1773 część wsi była własnością zakonu Jezuitów, a po kasacji zakonu przeszła w ręce szlacheckie. W 1777 roku dobra Pałuszyc kupił Franciszek Wodzicki od Kamery. W księgach parafialnych urodzeń i małżeństw w Pałuszycach widnieją zapisy, że w latach 1782 do 1818 posiadaczami ziemi w tej miejscowości byli Józef Zawadzki i Józefa Jackowska. Źródła podają też, że w latach „potopu szwedzkiego” (1655 - 1660) Szwedzi, Kozacy, Węgrzy, Wołosi, i własne wojska grasowały na terenie powiatu dąbrowskiego. O zniszczeniach i rabunkach słyszymy także w Pałuszycach. Wieś przed regulacją Dunajca leżała po jego prawej stronie i należała do parafii Opatowiec. Także młodzież z Pałuszyc w okresie staropolskim uczęszczała do opatowieckiej szkoły parafialnej. Kontakty te zostały przerwane w 1772 roku, kiedy to powiat dąbrowski znalazł się w granicach zaboru austriackiego. Od tego czasu wieś należała do parafii Gręboszów. Po regulacji Dunajca pod koniec XIX wieku, kiedy Pałuszyce znalazły się na `jego lewym brzegu, nadal należały do parafii Greboszów, dlatego został uruchomiony w tym miejscu prom na Dunajcu. W lipcu 1774 roku wieś nawiedziła dwukrotnie powódź, a w sierpniu po raz trzeci. Posiadaczem ziemi w Pałuszycach byli także Mikołaj, Franciszek Nowotarski i Maria Wolska (wpis w księgach parafialnych w 1849 roku). W roku 1886 wieś należała do Zofii Załuskiej. Ostatnim właścicielem Pałuszyc od roku 1879 była Zofia Wysocka ( Załuska). Sikorzyce (ok. 470 mieszk.) - (Szikorske - 1470 - 80, Schikorzicze - 1579) według zapisów historycznych, istniały już w 1397 roku. Od początku Sikorzyce były własnością rycerską, a jej nazwa pochodzi najprawdopodobniej od zasadźcy - Sikory. W latach 1397 - 1400 spór o Sikorzyce toczył Andrzej z Trzewlina ze Zbyszkiem z Demblina. W XV wieku wieś liczyła 77 domostw z 414 mieszkańcami, w tym 22 Żydów. w latach 1442 - 1445 odnajdujemy we Lwowskich aktach sądowych Jana ze wsi Sikorzyce, bliskiego znajomego wojewody Piotra Odrowąża. Jan Długosz w Liber Beneficiorum tylko wzmiankuje te wieś, wspominając o jakichś rolach nad Dunajcem i karczmie. Rejestr poborowy z 1579 roku podaje jako właściciela Błońskiego. We wsi było w tym czasie 2 kmieci na półłankach, 2 zagrodników z rolą, 2 chałupników i 1 rzemieślnik. Posiadaczami ziemi w tej wsi (possessor), według parafialnych ksiąg urodzeń i małżeństw byli: w 1691 roku Marcin Lutosławski i Elżbieta Raczyńska, w roku 1768 Marcin i Antonina Mieszkowscy, w roku 1777 Stanisław Dubicki i Kunegunda Lewartowska. W roku 1784 wieś należała do Stanisława Lubomirskiego herbu Szreniawa. w 1855 roku właścicielem wsi był baron Leon Konopka. Od roku 1886 wieś Sikorzyce była własnością Mieczysława Jordan Stojowskiego. Na podstawie dokumentów archiwum parafialnego ustalono, że w roku 1886 wójtem Gminy Sikorzyce był Wojciech Gawlik, a w roku 1883 zarząd gminy w Sikorzycach stanowili Marcin Krzciuk - wójt, Baltazar Miękina - podwójci, Tomasz Czesak - członek. W roku 1885 wieś liczyła 77 zagród i 414 mieszkańców, w tym 22 Żydów. Z Sikorzyc wywodzą się: Henryk Krzciuk s. Marcina, założyciel Kas Spółdzielczych Stefczyka w powiecie dąbrowskim, działacz PSL Piast, poseł na sejm 1928 - 1933, bliski współpracownik Wincentego Witosa oraz Tadeusz Nowak, prozaik, poeta, tłumacz, autor wierszy, opowiadań i powieści o światowym wymiarze (Takie większe wesele, A jak królem, a jak katem będziesz, Diabły, Dwunastu, Prorok , Wniebogłosy). Na terenie Sikorzyc nie odkryto dotychczas żadnych stanowisk archeologicznych ani pozostałości z odległej historii. Wietrzychowice (ok. 685 mieszk.) - (Ruffa Ecclesia - 1326, Dzietrzichouicz - 1381, Dzyethrzychowycze - 1470 - 80, Wietrzichowicze - 1579). Wietrzychowice powstały prawdopodobnie w trakcie trzynastowiecznej kolonizacji prowadzonej albo przez klasztor jędrzejowski albo tyniecki. W 1326 roku istnieje pierwsza wzmianka źródłowa o Rufa Ecclesia - Czerwonym Kościele ( ceglanym ?). W pierwszych latach w zapisach źródłowych jest wzmiankowany tylko Czerwony Kościół (Rufa Ecclesia) pod wezwaniem św. Leonarda z czego by wynikało, że kościół został wybudowany wcześniej niż powstała wieś. Nie został on bowiem przypisany do wsi jak to miało miejsce w sąsiednich parafiach Gręboszów i Otfinów. Można wnioskować, że kościół ten mógł być pod patronatem książęcym związanym z istniejącym grodem w Demblinie. Rachunki świętopietrza z roku 1326 wymieniają parafie nadwiślańskie: Bolesław, Gręboszów, Otfinów, Szczucin oraz Wietrzychowice (Rufa Ecclesia). Po raz pierwszy nazwa Dzietrzichouicz użyta jest w 1381 roku i jest utożsamiana z Czerwonym Kościołem. Prawdopodobnym założycielem wsi był Niemiec Dietrich (pol. Dzietrzych), od którego wieś wzięła nazwę. Pośrednim dowodem wczesnośredniowiecznego powstania Wietrzychowic jest wezwanie kościoła „św. Leonarda”, które nadawano świątyniom do połowy XIII wieku. Kronikarz Jan Długosz w Liber Beneficiorum (1470 - 1480) użył nazwy Dzyethrzychowycze, ale nie wspomina o właścicielu. W rejestrze poborowym z 1579 roku spotykamy już nazwę Wietrzichowicze. Do parafii tej należały wszystkie wioski obecnej Gminy oprócz Pałuszyc, które należały do parafii p.w. św. Szymona i Judy Apostołów w Opatowcu. W połowie XIV wieku parafia wietrzychowska znajdowała się na terenach o gęstym osadnictwie i liczyła 1470 wiernych. Po ponownej konsekracji kościoła na przełomie XVI i XVII wieku zmieniono pierwotne średniowieczne wezwanie kościoła na Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej. Należy przypuszczać, że kościół był przez pewien okres wykorzystywany jako zbór kalwiński albo ariański. Były to tereny, gdzie reformacja osiągnęła spore sukcesy. Nie wykluczone, że w pierwszych wiekach wieś należała do któregoś z wyżej wymienionych klasztorów. Nie wiadomo kiedy wieś lub jej część przeszła w ręce rycerskie ponieważ był tu także folwark rycerski. Pierwszym wzmiankowanym w źródłach pod rokiem 1399 właścicielem wsi był Spytko de Dzietrzychowicze - sędzia grodzki krakowski. Późniejsze źródła podają, że w roku 1485 był nim Jan Złocki herbu Szeliga. W roku 1524 był jego potomek Krzysztof Złocki, który był także właścicielem pobliskiego Demblina. Ale jeszcze w roku 1524 krótkotrwałym właścicielem Wietrzychowic został Marcin Zborowski herbu Jastrzębiec. Od 1527 roku wioska znowu zmienia właściciela stając się posiadłością kasztelana wiślickiego Janusza Świerczowskiego herbu Traby. Sporządzony pół wieku później rejestr poborowy z roku 1579 podaje jednak dwóch właścicieli Wietrzychowic: pierwszym był prepozyt katedry wawelskiej, a drugim Zofia Mnichowska herbu Rawicz. W części prepozyta było w tym czasie 3 kmieci na 2 i 1/2 łana, 1 zagrodnik z rolą, 2 zagrodników bez roli oraz 2 komorników z bydłem. W części Zofii Mnichowskiej było 6 kmieci na półłankach, 1 komornik z bydłem i 1 komornik bez bydła. Do rozbiorów wieś kilkakrotnie zmieniała właścicieli, niestety w większości nie znamy ich nazwisk. Wiadomo jedynie, że w roku 1683 była nim Anna z Marchocic Grabowska herbu Dołęga, a w ostatniej ćwierci XVIII wieku właścicielami byli Wodziccy. W księgach parafialnych w Wietrzychowicach istnieją wpisy o posiadaniu ziemi w Wietrzychowicach: pod rokiem 1691 Kazimierz Drohojowski, pod rokiem 1708 Jakub Drohojowski, w latach 1783 - 1816 Józefa Gutowska de Waligurskie. Kajetan de Tęczyn Ossoliński dziedzic dóbr klucza wietrzychowskiego i Katarzyna de Tęczyn Grabieńskie Ossolińska w latach 1777 - 1779 wybudowali drewniany kościół w Wietrzychowicach w miejsce poprzedniego z roku 1529. W drugiej połowie lat 50 - tych XIX wieku baron Jan Konopka ( 1855 - 1948 ) odziedziczył Wietrzychowice po swoim stryju Feliksie. Według istniejących zapisów w 1880 roku Wietrzychowice liczyły 103 domy i 632 mieszkańców, w tym 82 Żydów. Majątek dworski obejmował w tym czasie 165 mórg gruntów ornych, 14 mórg łąk, 2 morgi ogrodów, 62 morgi pastwisk, 18 mórg lasu, 1 morgę nieużytków oraz 3 morgi i 663 sążnie parceli budowlanych. Chłopi w tym czasie gospodarowali na 233 morgach gruntów ornych, 45 morgach łąk i 12 morgach pastwisk. Wieś Wietrzychowice obejmuje istniejące przysiółki: Szymonowice, Pasiekę Szymonowską ( Wietrzychowską ) i od początku XIX wieku przysiółek Wikle, który uległ likwidacji po wybudowaniu wałów Dunajca, z uwagi na to, że znalazł się w międzywali rzeki. Szymonowice mają patronimiczny charakter i można je zaliczyć do osad wcześnie powstałych. Są źródłowo potwierdzone w latach 1382 - 1385. Wymieniany w XV wieku okręg parafialny parafii Wietrzychowice zawiera miejscowości: Demblin, Jadowniki Mokre, Miechowice Małe, Miechowice Wielkie, Siedliszowice, Sikorzyce, Szymonowice i Wietrzychowice, co potwierdza, że Szymonowice były samodzielna wsią. W latach 1400 - 1530 powstają folwarki w Wietrzychowicach i Szymonowicach. W księgach parafialnych urodzeń i małżeństw do drugiej połowy XVIII wieku wymieniana jest Pasieka Szymonowska z czego można przyjąć, że była częścią Szymonowic, a nie Wietrzychowic. Dopiero w wieku XIX Szymonowice i Pasieka Szymonowska zostały przysiółkami Wietrzychowic i zostały włączone do obszaru ziemskiego tej wsi. Po lewej stronie rzeki Dunajec na gruntach wsi Miechowice Wielkie i Wietrzychowice istniał cmentarz parafialny, znany dziś jako „stary cmentarz”. Według zapisów w księgach parafialnych grzebanie zmarłych odbywało się tam już w XVII wieku, a zaprzestano chowania po kupnie gruntu od barona Konopki ( za kwotę 3 025 koron) i urządzeniu w 1907 roku nowego cmentarza, istniejącego do dziś. Część kwoty zakupu gruntów została pokryta przez Wydział Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii, a pozostała kwota z funduszu uzyskanego w drodze zbiórki parafialnej z przeznaczeniem na cmentarz parafialny. Wola Rogowska (ok. 500 mieszkańców - Wola Rogowska 1596). Wieś leży widłach Wisły i Kisieliny na północny zachód od Wietrzychowic. Jest to jedna z młodszych wsi w Gminie, gdyż powstała dopiero XVI wieku z inicjatywy właścicieli Rogowa, leżącego na lewym brzegu Wisły. Od chwili powstania wieś należała do powiatu wiślickiego oraz parafii p.w. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Rogowie. Do parafii w Rogowie wieś należała do roku 1772. Od tego roku do roku 1971 należy do parafii p.w. Najświętszej Marii Panny Wniebowziętej w Wietrzychowicach. Obecnie jest samodzielną parafią. Lustracja dóbr z roku 1579 wsi jeszcze nie wymienia. Pierwsza wzmianka o Woli Rogowskiej pochodzi dopiero z roku 1596. Informacje z roku 1508 i 1526 są niepewne. Niepewna jest również informacja, że we wsi były dwa łany kmiece, karczma i młyn. Po pierwszym rozbiorze w roku 1777 wieś przeszła w ręce bratanka podkanclerzego Franciszka Wodzickiego herbu Leliwa. Od roku 1855 właścicielką wsi była hrabina Łucja Przerębska, a w 1880 roku właścicielkami wsi zostały Zofia Wysocka i hrabina Jadwiga Załuska. W roku 1880 Wola Rogowska składała się z 5 grup chat ( tzw. wólek) i obszaru dworskiego - Zofiów, w którym były jeszcze 3 zagrody. Łączne w Zofiowie mieszkało 42 mieszkańców. Borek liczył 26 domów i 159 mieszkańców; Zagrody - 17 domów i 108 mieszkańców; Lipie - 10 domów i 50 mieszkańców; Zawierzbie - 15 domów i 80 mieszkańców. Ogółem wieś liczyła 89 domów i 557 mieszkańców, w tym 18 Żydów. Majątek dworski obejmował 146 morgów gruntów ornych, 90 morgów łąk, 226 morgów pastwisk oraz 7 morgów lasu. Chłopi w tym czasie gospodarowali na 228 morgach gruntów ornych, 75 morgach łąk, 24 morgach pastwisk i 4 morgach lasu. Od roku 1897 właścicielką wsi pozostawała Zofia Wysocka. W 1939 roku wieś ta liczyła 1100 mieszkańców. Wola Rogowska obejmuje również dawną wieś Jagodniki leżącą na jej przedłużeniu w kierunku Woli Pzemykowskiej. Pierwsza wzmianka o tej osadzie pochodzi z mapy Liesganiga z 1790 roku. Położenie Gminy Wietrzychowice w widłach dwóch potężnych rzek i wiodące wzdłuż nich szlaki komunikacyjne z południa na północ miały istotny wpływ na rozwój osadnictwa, a później wiosek na tym obszarze. Z drugiej strony, teren ten był często zatapiany. Kroniki parafialne wspominają wielkie powodzie w tym rejonie (średnio co 25 lat), które z dużym prawdopodobieństwem spowodowały zaginięcie wymienianych w średniowiecznych źródłach okolicznych osad jak: Brzostek, Dunajec i Rafałowice. Na terenie Gminy nie odnotowano własności królewskiej ani drobnej szlachty zaściankowej, a własność duchowna utrzymywała się tu do XVI - XVIII wieku. Feudalna struktura własnościowa utrzymywała się do połowy XIX wieku, tj. do uwłaszczenia chłopów i zniesienia pańszczyzny w latach 1848 - 55. Pierwszy rozbiór Polski spowodował, że Wisła stała się granicą miedzy zaborem austriackim i rosyjskim, co spowodowało zerwanie kontaktów terenu Gminy z Opatowcem i innymi ośrodkami handlowymi znajdującymi się na lewym brzegu Wisły. W trzydzieści lat po zniesieniu pańszczyzny stan zamożności chłopstwa z terenu Gminy poprawiał się, ale nadal żywili się oni produktami roślinnymi, a mięso należało do rzadkości. Grunty chłopskie były rozdrobnione. Jedno i dwumorgowe gospodarstwa były regułą. To rozdrobnienie ziemi było przyczyną ubóstwa, a nawet nędzy znacznej części ludności wiejskiej. Było to również przyczyną masowej emigracji ludności na zachód, szczególnie do „Ameryki”. Była to tzw. emigracja „za chlebem". W latach 1900 - 1966 Gmina Wietrzychowice była najbardziej emigrującą gminą powiatu dąbrowskiego. Od 1883 roku na terenie Gminy powstają kółka rolnicze podnosząc znacznie kulturę gospodarki chłopskiej. Tworzone są zazwyczaj przez księży lub nauczycieli i bardziej aktywnych gospodarzy. Drugą dziedziną, w której obserwować można było znaczny postęp był rozwój sieci dróg. W 1913 roku ukończono budowę drogi bitej z Przybysławic przez Wietrzychowice i Miechowice do Jagodnik. Istotne znaczenie dla mieszkańców Gminy Wietrzychowice miała regulacja Wisły, Dunajca i Kisieliny, rozpoczęta decyzją Sejmu Galicyjskiego w 1874 r. Prace regulacyjne przeprowadzone znacznym wysiłkiem finansowym państwa i nakładem pracy miejscowej ludności ukończono jednakże dopiero przed pierwszą wojną światową. Pierwszą wzmiankę o szkole parafialnej w Wietrzychowicach spotykamy w Księdze dochodów beneficjentów diecezji krakowskiej z 1513 roku, a następnie w szematyzmach: diecezjalnym i krajowym z 1826 roku. W wykazie szkół ludowych powiatu dąbrowskiego w latach 1874 - 1883 spotykamy jednoklasową szkołę w Wietrzychowicach i szkołę filialną w Woli Rogowskiej, a w wykazie szkół powiatu dąbrowskiego w latach 1889 - 1914 -1918 widnieją już szkoły w Demblinie, Jadownikach Mokrych, Sikorzycach, Wietrzychowicach i Woli Rogowskiej. Duże tradycje patriotyczne tutejszego ziemiaństwa oraz działalność i osobowość Jakuba Bojki z nieodległego Gręboszowa, legły u podstaw rozbudzenia politycznego miejscowego chłopstwa. Skutkiem tego w dniu 9 lutego 1912 roku założony zostaje Komitet Parafialny PSL w Wietrzychowicach. Po wybuchu I wojny światowej prowadzone na linii Dunajca działania wojenne spowodowały wysiedlenia części ludności za Bochnię i bardzo duże zniszczenia majątków ziemskich i chłopskich. Wraz z przesunięciem się linii frontu na wschód rozpoczęła się powolna, bo hamowana brakiem pieniędzy odbudowa gospodarstw chłopskich. Pożyczek udzielała założona w Wietrzychowicach Kasa Stefczyka. Na początku listopada 1918 roku okres rozbiorów i austriackiego panowania zostaje ostatecznie zamknięty. Pozostałością tych czasów jest cmentarz wojskowy w Wietrzychowicach ze zbiorowymi mogiłami poległych żołnierzy monarchii austriackiej. Na podstawie ustawy z 1933 roku likwidującej gminy jednostkowe, w roku 1934 Wietrzychowice stają się wiejską gminą zbiorową powiatu dąbrowskiego, w skład której wchodzą następujące miejscowości: Demblin, Jadowniki Mokre, Jagodniki, Miechowice Małe, Miechowice Wielkie, Nowopole, Pałuszyce, Pasieka Otfinowska, Sikorzyce, Wietrzychowice i Wola Rogowska. Sytuacja społeczno - gospodarcza na wsi w tym okresie była trudna z powodu przeludnienia, braku mieszkań i żywności. Występowały częste przypadki zamieszkiwania dwóch i więcej rodzin w jednym domu mieszkalnym, a do oświetlenia używano świec i lampy naftowej. Źródłem utrzymania mieszkańców były zazwyczaj niewielkie gospodarstwa rolne o słabym wyposażeniu w sprzęt rolniczy. Uprawy ziemi dokonywano przy pomocy sprzętu konnego i prostych narzędzi ręcznych jak: motyka, kosa, grabie, widły i sierp. Omłoty zbóż prowadzono jesienią i zimą za pomocą cep. Jedynie u zamożniejszych rolników były instalowane kieraty, wprawiane w ruch przy użyciu koni. Niska wydajność zbóż i ziemiopłodów oraz duże przeludnienie wsi, powodowały przed nowymi zbiorami niedobór żywności, tzw. "przednówki". W latach 1985 - 1901 na terenie Gminy powstają Ochotnicze Straże Pożarne, tworzone dla niesienia pomocy mieszkańcom wsi na wypadek pożaru lub innych zagrożeń. W latach 1917 - 1924 mieszkańcy Gminy biorą udział przy budowie nowego murowanego kościoła parafialnego, który został wzniesiony w miejscu starego kościoła drewnianego. W 1934 roku Gminę nawiedziła największa w jej nowożytnej historii powódź. Wodami Dunajca został zalany cały jej teren. Ta sama klęska o podobnych rozmiarach powtórzyła się w roku 1970. W 1974 roku zostały podwyższone i wzmocnione wszystkie obwałowania rzek, które skutecznie chronią teren gminy przed powodzią po dziś dzień. W czasie okupacji na terenie Gminy, a zwłaszcza w Jadownikach Mokrych działał ruch oporu. Najważniejsza akcja partyzancka ruchu związana była z operacją "III Most" i odbyła się w nocy z 25 na 26 lipca 1944 roku. Polegała na zorganizowaniu na pograniczu Jadownik Mokrych i Wał Rudy lądowania i odlotu angielskiego samolotu, który zabrał do Anglii części rakiety V-2. Gmina wraz z całym powiatem dąbrowskim i brzeskim zostały wyzwolone spod okupacji niemieckiej w dniach 17 - 19 stycznia 1945 roku. Po wojnie życie polityczne rozwija się według programu Stanisława Mikołajczyka, a po jego ucieczce z kraju zgodnie z programem PSL - lewica. Natomiast po zjednoczeniu od listopada 1949 roku według programu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego. W okresie lat pięćdziesiątych powstaje Gminna Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska” z siedzibą w Wietrzychowicach, która zajmuje się zaopatrzeniem ludności w artykuły spożywcze i przemysłowe, jak również artykuły służące produkcji rolnej. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych cały teren Gminy zostaje zelektryfikowany, a w latach 1961 - 1965 przeprowadzona melioracja gruntów. W 1975 roku założone wcześniej Wiejskie Kółka Rolnicze tworzą Spółdzielnię Kółek Rolniczych z siedzibą w Wietrzychowicach. Spółdzielnia ta świadczyła usługi mechanizacyjne na terenie Gminy Wietrzychowice i gmin sąsiednich prawie przez 20 lat. W okresie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, przy ogromnym zaangażowaniu społeczeństwa, władz i polonii amerykańskiej zostają wybudowane szkoły publiczne w siedmiu miejscowościach Gminy. W taki sam sposób, lecz w dłuższym okresie czasu powstają domy ludowe, strażnice OSP i domy nauczyciela. W 1960 roku staraniem mieszkańców Gminy, przy wydatnej pomocy polonii amerykańskiej, zorganizowanej w Stowarzyszeniu Parafii Wietrzychowice, zostaje wybudowany Dom Zdrowia w Wietrzychowicach, działający w strukturach szpitala powiatowego w Dąbrowie Tarnowskiej, jako filia oddziału wewnętrznego. w 1969 roku zostaje przekształcony na Dom Pomocy Społecznej działający do dziś. W roku 1965 zostaje założona Spółdzielnia Oszczędnościowo - Pożyczkowa w Wietrzychowicach, która w następnych latach działa pod nazwą Bank Spółdzielczy, prowadząc działalność oszczędnościowo - kredytową dla mieszkańców całej Gminy, obecnie jako o/ Krakowskiego Banku Rzemiosła. W roku 1973 w wyniku reorganizacji systemu administracji państwowej powstają Gminne Rady Narodowe z przewodniczącym na czele i urzędy gminne z naczelnikiem gminy, jako organem administracji państwowej. W latach 1970 - 1975 zostaje przeprowadzona w całej Gminie komasacja gruntów. W tym też czasie w Wietrzychowicach został wybudowany nowoczesny Dom Gromadzki, który z czasem stał się siedzibą władz Gminy. W roku 1984 zostaje oddany do użytku nowy Ośrodek Zdrowia z 5 gabinetami i mieszkaniami dla lekarzy. W okresie lat 1970 - 90 w gospodarstwach rolnych przybywa ciągników, maszyn rolniczych i kombajnów zbożowych. Inwestycje te są możliwe głównie dzięki wyjazdom zarobkowym mieszkańców Gminy do USA. W tych latach prawie z każdego domu do Stanów Zjednoczonych migrowała przynajmniej jedna osoba. Panująca wówczas korzystna relacja kursowa złotego do dolara sprawiła też, że wietrzychowska wieś z "drewnianej" zmieniła się na „murowaną”. Budując, starano się, aby w każdym domu mieszkalnym była już instalacja centralnego ogrzewania i doprowadzona bieżąca woda. Rok 1989 jest rokiem przełomowym w historii Polski. Następuje transformacja ustrojowa, polityczna i gospodarcza. Otwiera się nowy rozdział historii również dla Gminy Wietrzychowice. Herbem Gminy Wietrzychowice jest znak w postaci tarczy kształtu hiszpańskiego, na której widnieją w polu błękitnym srebrna pofalowana krokiew lub rosocha wspak dochodząca do górnego brzegu tarczy, a między jej ramionami ukorzeniona wierzba o sześciu konarach złota. Gdzie: pofalowana rosocha lub krokiew symbolizuje dwie główne rzeki Gminy: Wisłę i Dunajec, między którymi położona jest Gmina Wietrzychowice.  Herb Gminy Wietrzychowice Od zarania dziejów życie mieszkańców ziemi wietrzychowskiej uzależnione było od tych rzek. Rzeki Te żywiły, były dogodnym szlakiem komunikacyjnym, ale też stanowiły nieposkromiony żywioł w czasie licznych wylewów i powodzi. Gmina położona jest na zalewowych, podmokłych dolinach Wisły i Dunajca z licznymi charakterystycznymi starorzeczami, mokradłami łąkami i pastwiskami, poprzecinanymi rowami odwadniającymi. Miejsca te, jak i wzdłuż dróg, porastają charakterystyczne dla wietrzychowskiego krajobrazu wierzby i kępy wikliny. Typowo polska wierzba jest tu najpospolitszym drzewem. Błękit to kolor maryjny, a także jedna z barw Leliwitów - Wodzickich, którzy byli długoletnimi właścicielami wiosek na terenie Gminy. Barawa błękitna to także kolor nieba, prawdy, lojalności, wierności, stałości i powietrza. Złoto ( żółcień ) symbolizuje Boski majestat, a także króla - jako Pomazańca Bożego, objawienie Ducha Świętego oraz szlachetność. Większość terenu Gminy zajmują grunty orne, na których uprawiany był najdroższy produkt tej ziemi - zboże. Właśnie dojrzewające latem łany zbóż nadają wietrzychowskiej ziemi złotą barwę. Srebro ( biel ) to symbol czystości, uczciwości pokoju i wody między innymi rzek Wisły i Dunajca. |
|
Post date: 2017-06-23 11:52:11 Post date GMT: 2017-06-23 11:52:11 |
