Osoby stosujące przemoc. Kim są? Dlaczego nie potrafią zapanować nad emocjami?

Skłonność do stosowania przemocy ma w większości przypadków podłoże psychologiczne i środowiskowe. A to oznacza, że osobom stosującym przemoc można pomóc. W jaki sposób?

Andrzej przed pierwszymi zajęciami grupy terapeutycznej dla osób stosujących przemoc opowiada o tym, jak nie panuje nad swoimi emocjami. „Czasami czuję się, jakby coś mnie opętało, przestaję być sobą, zaczynam być agresywny i opryskliwy. Najgorsze, że ten stan potrafi się nakręcać i wtedy robię rzeczy, których teraz żałuję. Wiem, że to nie jest dobre dla moich bliskich. Żona chce ode mnie odejść, a dzieci zaczynają się mnie bać”. Po takim wyznaniu, które samo w sobie wymaga odwagi, Andrzej decyduje się podjąć pracę nad sobą. Później, w trakcie zajęć, często z ust uczestników padają stwierdzenia, że praca nad samym sobą to najcięższa w życiu praca.

Rzeczywiście, zmiana głębokich przekonań, wzorców emocjonalnych i sposobu zachowania to niemałe wyzwanie. Na pewno jednak może też być przygodą i przynosić wiele satysfakcji. Przygodą odkrywania samego siebie, która potrafi uzdrawiać najważniejsze relacje.

Kim są sprawcy przemocy?

W grupie uczestniczy kilku mężczyzn – kierowali się początkowo przeróżnymi motywacjami, ale wszyscy zdecydowali się na cykl warsztatów, żeby zmienić swoje zachowania, które we współczesnym społeczeństwie uznawane są za przemoc. Niektórzy dopuścili się pobić partnerek, inni kontrolowali je na rożne sposoby i poniżali. Przemoc ma różne oblicza. To nie są potwory i zwyrodnialcy, jak często się zakłada, myśląc o sprawcach przemocy. W pewnym sensie to zwyczajni faceci, zagubieni w kulturze i wychowaniu podszytym przekonaniami przemocowymi. Prawie zawsze to są też mężczyźni, którzy jako chłopcy doświadczali przemocy ze strony swoich rodziców, nawet jeżeli tylko byli jej świadkami. Te doświadczenia uformowały ich rozumienie relacji pomiędzy kobietami i mężczyznami. Kiedy przez lata obserwowali w domu, jak jedna osoba dominuje nad drugą, nabierali przekonania, że tak właśnie urządzony jest świat. W głębi rzeczy jednak, mimo tych strasznych doznań i zdruzgotanego obrazu rzeczywistości, nie przestali być zwyczajnymi ludźmi.

Dlatego też bardziej adekwatnym opisem niż „sprawca” jest „osoba stosująca przemoc”. Jej tożsamość nie składa się tylko z tyrana krzywdzącego rodzinę. Zwykle jest też porządnym człowiekiem, który stara się poszukiwać spełnienia najważniejszych wartości. Częsty paradoks, na który natykam się w terapii stosujących przemoc, to odkrywanie, że za ich zachowaniami stoi np. potrzeba zadbania o rodzinę, jej spójność, przyszłość, potrzeba kontrolowania swojego życia i poczucia własnej wartości – zwyczajne potrzeby, takie jak u każdego człowieka. Niestety sposoby osiągania tego celu są nieprawidłowe, nie uwzględniające granic, uczuć i wolności innych osób. Dlatego nie chodzi o to, by tylko izolować, zabierać siłę czy zabraniać jej używania. Raczej o to, by nauczyć korzystać z niej dla dobra swojego i innych ludzi. Osoby stosujące przemoc często są w stanie dokonywać wielkich rzeczy i przy okazji służyć słabszym, bo drzemie w nich ogromny potencjał mocy, którą mogą się dzielić, ale która niestety w dużej mierze wykorzystywana jest przeciwko innym ludziom.

Wiele czynników może składać się na kształtowanie osobowości kogoś, kto używa przemocy: wczesne doświadczenia w rodzinie, doznawanie krzywdy ze strony silniejszych osób, środowisko, w którym się żyje, deficyty rozwojowe, choroby, uzależnienia, ale też wzorce kulturowe i przekaz jakim karmi się społeczeństwo. Najczęściej są to jednak czynniki psychologiczne i środowiskowe, a nie genetyczne, jak kiedyś chcieli tłumaczyć obrońcy męskiej agresji. To znaczy, że większość osób, które stosują przemoc (poza skrajnymi przypadkami chorób psychicznych, uszkodzeń mózgu itp.) może zmienić swoje nastawienie i zachowanie. Stąd też coraz większe w naszym systemie zainteresowanie takimi osobami.

Co wszyscy możemy robić? Jak reagować?

Coraz więcej mówimy o przemocy, zatrzymujemy coraz więcej „sprawców” i na szczęście nie ograniczamy się tylko do ich karania i izolowania. Owszem, często jest to potrzebne, ale na pewno droga do zmiany na tym się nie kończy. Tym bardziej, że większość zakładów karnych swoim funkcjonowaniem nakręca spiralę przemocy, a pobyt w nich wiąże się raczej z traumą i poniżeniem niż „resocjalizacją”.

Jednak poza rozwiązaniami systemowymi, które gwarantują obecnie szeroki dostęp do programów korekcyjno-edukacyjnych i terapii, powinniśmy dostrzec wspólną społeczną odpowiedzialność za zjawisko przemocy. Otwarte reagowanie na sygnały przemocy, dyskryminacji i wykorzystywania powinno być zupełnie naturalne. Szczególnie mężczyźni jako posiadający zwykle więcej siły i przywilejów w zachodniej kulturze powinni zwracać więcej uwagi na to, co robią sami, ale też ich koledzy, bracia czy sąsiedzi. „Przemoc wobec kobiet to problem mężczyzn” – mówi amerykański aktywista antyseksistowski Jackson Katz, więc to oni powinni wziąć więcej odpowiedzialności za to, co się dzieje wokół.

Jako rodzice powinniśmy być szczególnie wyczuleni na model relacji, który pokazujemy swoim dzieciom. Para rodzicielska jest dla małego dziecka obrazem, który posłuży mu później za podstawę rozumienia całej rzeczywistości relacji międzyludzkich. Gdy dziecko obserwuje wzorzec dominacji, kontroli i poniżenia, zaczyna w umyśle dzielić świat na silnych, nadużywających władców i słabe, zalęknione ofiary. Z czasem prawdopodobnie podąży jedną z dwóch poznanych dróg… Zmiana tych głębokich przekonań w dorosłym życiu bywa bardzo trudna, często wymaga długiej psychoterapii. Dbając o dobre, oparte na szacunku i zrozumieniu relacje w rodzinie, zaoszczędzimy wielu cierpień kolejnym pokoleniom.

Warto na koniec też zwracać większą uwagę na to, jak ukształtowana jest zachodnia kultura. Pomimo dynamicznego przeciwdziałania przemocy od kilkudziesięciu lat, wciąż dostarcza się nam przekazu o nierówności płci, skuteczności agresywnych rozwiązań, o tym, że nie zawsze warto reagować. Im więcej będziemy mieli świadomości na co dzień, tym więcej możemy zmienić, w końcu każdy z nas ma wpływ na kształt współczesnego społeczeństwa.

To się da przejść

Jeżeli Tobie zdarza się stosować przemoc wobec bliskich, pamiętaj, że nigdy nie jest za późno, żeby zmienić swoją postawę. Niektórych ran nie da się już zagoić, ale na pewno można nie zadawać kolejnych. Jeżeli czujesz, że coś jest nie w porządku z Twoim zachowaniem, albo bliscy dają Ci to do zrozumienia, porządnie się nad tym zastanów. Jeżeli trudno Ci zrozumieć, dlaczego tak działasz, i nie wiesz, jak to zmienić, nie obawiaj się szukać pomocy ekspertów. W wielu miejscach i ośrodkach pracuje coraz więcej specjalistów zajmujących się przemocą, także wielu psychoterapeutów jest gotowych udzielać takiego wsparcia.

Po kilku miesiącach zajęć grupowych Andrzej zdecydował się kontynuować pracę nad sobą w terapii indywidualnej. „Z jednej strony przepełnia mnie wstyd i poczucie winy, ale z drugiej cieszę się, że tu przyszedłem – mówi poruszony. –  Chcę coś ze sobą zrobić i nie powtórzyć historii mojego ojca. Wcześniej po prostu o tym nie myślałem, a teraz widzę już zmianę, choć wiem, że to dopiero początek. Mam też szczęście, bo ogarnąłem się w ostatnim momencie i bliscy też dali mi szansę…”.

https://zwierciadlo.pl/psychologia/112010,1,osoby-stosujace-przemoc-kim-sa-dlaczego-nie-potrafia-zapanowac-nad-emocjami.read, dostęp dnia 18.11.2021.

Artykuł III/21 w zakresie edukacji społeczności lokalnej pod kątem przeciwdziałania przemocy w rodzinie poświęcony jest podstawowym informacjom o pogotowiu „Niebieska Linia”

Artykuł dostępny poniżej:

• Edukacja w sprawie przemocy w rodzinie