Zespół Interdyscyplinarny do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zamieszcza kolejny artykuł o charakterze profilaktycznym, w celu edukacji społeczności lokalnej.

Mity, Stereotypy i Przekonania

Mity i stereotypy to kulturowo uwarunkowane, silne i często ponadczasowe przekonania gromadzące wiedzę i sposób rozumienia różnych wydarzeń danej społeczności, niesione przez pokolenia.

Na zjawisko przemocy w rodzinie mają bardzo duży wpływ, bowiem wiele z nich stoi na straży jednej z największych wartości w naszej kulturze, którą jest rodzina. Mity i stereotypy opisują więc “pożądane” relacje w rodzinie, pomiędzy mężem i żoną, rodzicami i dziećmi; wyznaczają role kobiecie, mężczyźnie, dzieciom; “wyjaśniają” samo zjawisko i “dają wskazówki”, jak należy postępować wobec problemów rodzinnych. Wiele z nich również, w najlepszej intencji ochrony rodziny, sprzyja niestety przemocy, usprawiedliwia ją i postuluje powstrzymywanie się od reakcji osób z zewnątrz.

w sprawy rodzinne nie należy się wtrącać: “brudy pierze się we własnym domu”, “co to za ptak, co własne gniazdo kala?”, “wolnoć Tomku w swoim domku”, “mój dom – moją twierdzą”, “bliscy nie krzywdzą”, itp.;

Przekonanie to nakazuje trzymanie spraw rodzinnych w tajemnicy przed obcymi, dodatkowo czyniąc z tego cnotę godną pochwały. Zamyka dom przed ingerencją z zewnątrz. Jest to jeden z najpowszechniejszych hamulców powstrzymujących reakcję osoby doznające przemocy i innych ludzi – sąsiadów, policjantów, innych osób – na to, co się dzieje w rodzinie. Tak samo myśli policjant, który nie spieszy z pomocą bitej kobiecie, jak i przypadkowy przechodzień, który widzi jak matka bije dziecko w supermarkecie. Gdyby to dotyczyło obcych, prawdopodobnie – każdy z nich jakoś by zareagował. A w sprawy rodzinne – lepiej się nie wtrącać Warto więc wiedzieć, że z doniesień policyjnych wynika, iż najwięcej przestępstw popełnianych jest w obrębie rodziny. Wielu ludzi nie radzi sobie z problemami rodzinnymi i bez pomocy osób z zewnątrz, nie jest w stanie znaleźć konstruktywnych rozwiązań. Im wcześniejsze “wtrącanie się”, tym większa szansa na pomyślniejsze i szybsze rozwiązanie sprawy. Dotyczy to zwłaszcza przemocy w rodzinie, gdzie prewencja, szybka i przemyślana interwencja – mogą przyczynić się do powstrzymania eskalacji zdarzeń i zapobiec niejednej tragedii. Pamiętajmy, że szukając wyjścia z sytuacji przemocy, stwarzamy szanse dla siebie oraz dla całej rodziny.

przemoc dotyczy rodzin patologicznych, z tzw: “marginesu”: “przemoc i alkohol, to jedno”, “to taka porządna rodzina – niemożliwe, by była tam przemoc”, “oni oboje mają wyższe wykształcenie – nie mogli tego zrobić swojemu dziecku”, itp.;

Przekonanie to zniekształca obraz zjawiska przemocy, spychając je do środowisk, z którymi większość społeczeństwa nie ma wielu kontaktów. Pozwala to czuć się w miarę bezpiecznie w gronie tzw: “porządnych obywateli”, z poczuciem, że “nas te sprawy nie dotyczą”. Niestety, z doświadczeń osób przeciwdziałających przemocy w rodzinie wynika, że jest to zjawisko, które dotyczy wszystkich środowisk i warstw społecznych.

Ludzie doznają przemocy, niezależnie od statusu społecznego, wykształcenia, posiadanych pieniędzy, majątku.

Przyjęcie tego faktu, może uczulić i “otworzyć oczy” na osoby krzywdzone w tzw.: “dobrych domach”, dając im tym samym szansę na poprawę sytuacji.

Śledzenie przypadków przemocy w rodzinie coraz częściej pokazuje, że alkohol nie jest dominującym czynnikiem współwystępującym. Często na alkohol “przerzuca się” przyczynę” tego, że ktoś znęca się nad bliskimi, co zmniejsza odpowiedzialność sprawcy przemocy.

Przemoc w rodzinie to jedno z najbardziej demokratycznych zjawisk psychospołecznych, może zdarzyć się każdemu.

najczęstszą formą przemocy jest bicie: “nikt nikogo nie pobił, więc nie było przemocy”, “nie ma śladów – nie ma przemocy”, itp.;

Przekonanie to ogranicza przemoc tylko do bicia. Wiadomo jednak, że przemoc fizyczna jest tylko jedną z form krzywdzenia. Z badań robionych w ostatnich latach w warszawskich szkołach, wynika że najczęściej występującą formą przemocy domowej jest przemoc psychiczna.

Przez większość osób doznających przemocy, forma ta jest traktowana, jako szczególnie dolegliwa i bolesna. Okazuje się, że uderzenie często łatwiej znieść, niż upokorzenie, krytyczne oceny oraz przykre i głęboko raniące słowa. Specyfiką przemocy psychicznej jest to, że pozostawia ślady w obszarze funkcjonowania psychicznego człowieka. Prawo więc, które jest oparte na wymiernych i konkretnych dowodach, często niewiele może pomóc osobie krzywdzonej w ten sposób.

kobieta powinna wstydzić się, jeśli doznaje przemocy: “to wszystko twoja wina – powinnaś się wstydzić”, “twoja rodzina – świadczy o tobie”, “kobieta jest strażniczką domowego ogniska”, “widocznie nie dosyć się starałaś”, “musisz być samolubną egoistką”, itp.:

Pamiętajmy, że za przemoc odpowiada sprawca – niezależnie od tego, co robiła, czy jak się zachowuje ofiara. W sprawach przemocy osoba słabsza, a taką jest ofiara (a jest nią najczęściej kobieta) – zazwyczaj – nie ma żadnych szans. Po rozważeniu dysproporcji sił – nikt by nie miał. To nie jest żadna wina osoby doznającej przemocy i nie ma ona czego się wstydzić. Po prostu – tak się złożyło, że spotkała na swojej drodze sprawcę przemocy. Nie ma więc co brać na siebie winy i odpowiedzialności, ukrywać i milczeć. Wręcz przeciwnie: trzeba wszystkim mówić, protestować, bronić się, dbać o siebie: swoje bezpieczeństwo, potrzeby, komfort, dobre samopoczucie i prawa.

dla dobra dzieci powinno się znosić wszystko ze strony współmałżonka: “kobieta powinna poświęcić się dla dobra dzieci i rodziny”, “powinnam wytrzymać wszystko dla dobra dzieci”, “dzieci powinny mieć ojca”, “lepszy zły ojciec, niż żaden” itp.:

Nic nie usprawiedliwia i nie uzasadnia znoszenia przemocy ze strony partnera.

Z badań i doniesień praktyków wynika, że dzieci wychowujące się w rodzinach, gdzie jest przemoc “nasiąkają” przemocą. Nawet jeśli nie są bezpośrednio bite, upokarzane, wykorzystywane, zaniedbywane i molestowane, a “tylko” obserwują przemocowe traktowanie matki przez ojca, to równocześnie są osobami doznającymi przemocy.

Dzieci, które są “tylko” świadkami przemocy w rodzinie, są jednocześnie jej ofiarami.

Uczą się, że w wielu sferach życia ma miejsce przemoc lub przemoc towarzyszy wielu sferom życia z użyciem przemocy wyglądają w rodzinie:

– stosunki i bliskość,

– sposoby rozwiązywania konfliktów i problemów,

– wzorce bycia mężczyzną i kobietą,

– relacje – w których są dwie role: sprawcy i ofiary, z których bardziej opłaca się być sprawcą.

Przemoc w rodzinie jest wzorcem negatywnym dla dzieci. Dla ich przyszłego dobra należy dążyć do zatrzymania przemocy i pokazania wzorców życia rodzinnego opartych na wsparciu, miłości, przyjaźni, życzliwym i dobrym wzajemnym traktowaniu.

jeśli przestanie pić, wszystko będzie dobrze, warto czekać, może kiedyś zrozumie i przestanie pić i bić: “wszystko przez to picie, poza tym – to dobry mąż i ojciec”, “przestanie pić, wszystko będzie dobrze”, “prawdziwa miłość powinna wszystko wybaczyć”, “może się ocknie i zrozumie – to taki dobry człowiek”, Itp.:

Niestety, wszystko to są nieprawdziwe przekonania i “płonne nadzieje”.

Doświadczenie pokazuje bowiem, że ktoś może przestać pić alkohol i nadal stosować przemoc. Wprawdzie w ok. 85% rodzin z problemem alkoholowym dochodzi do aktów przemocy, ale już tylko ok. 50 % rodzin z problemem przemocy w rodzinie, mówi o przemocy z udziałem alkoholu. Jeśli nawet sprawca przestanie pić alkohol, nie ma żadnej gwarancji, że przestanie stosować przemoc. Są też sytuacje, gdy “po piciu” jest jeszcze gorzej i przemoc się nasila. W świetle badań alkohol jest z jednej strony: “wyzwalaczem”, z drugiej: “usprawiedliwiaczem” przemocy, jest jednym z ważnych “czynników ryzyka nie jest jednak przyczyną przemocy.

kobieta bez mężczyzny jest nic nie warta: “niechby pił, niechby bił, byle by był”, “kobieta, która żyje bez mężczyzny jest feministką lub lesbijką – nie jest w pełni kobietą i jest gorsza”, “stara panna – okropny los – musi być straszną jędzą”

Przekonania powyższe, choć nadal dość powszechne, nie znajdują potwierdzenia we współczesnym świecie. Minęły czasy, gdy kobiety nie posiadały żadnych praw i bez pomocy i wsparcia mężczyzny nie miały szans na dobre, satysfakcjonujące, godne i dostatnie życie. Jest wiele przykładów z codziennego życia, które pokazują, że kobiety radzą sobie równie dobrze, jak mężczyźni a często i lepiej, w wielu sferach życia,. Na nic jednak zdadzą się porównania kto “lepszy” i “silniejszy” – mężczyzna, czy kobieta – każda bowiem płeć jest równie ważna. Jesteśmy sobie równi “mamy prawo być tutaj”, “a miłość jest wieczna, jak trawa” . Mamy wspólny “los”, “dom” i takie same prawa.

przemoc w rodzinie – to nic takiego.

Pogląd bagatelizujący zjawisko i skutki przemocy, nie ma potwierdzenia w praktyce. Z obserwacji i badań wynika, że to co się dzieje w rodzinie ma istotny, a często decydujący i determinujący wpływ na życie jednostki. Wszelkie wzorce wynosi się właśnie z domu rodzinnego. Stanowi on najważniejsze źródło zdobywania wiedzy, nauki, wartości, wzorców i przykładów. Jeśli w domu są wzorce przemocowe, to wychowane w nim dzieci uczą się przemocy. Często przemoc w rodzinie traktowana jest jako zjawisko “marginalne”, o “małej społecznej szkodliwości”. Nic bardziej błędnego – jej zasięg jest większy, niż zdaje się wielu ludziom, a szkodliwość społeczna szczególna, właśnie ze względu na ważność rodziny w życiu każdego człowieka.

ofiara sama sobie winna: “widocznie go sprowokowała”, “pewnie jest masochistką, skoro go nie opuszcza – musi lubi być bita”, “pewnie coś takiego zrobiłam, że on nie mógł inaczej”, “starałem się, ale ona nie dała mi wyjścia”, “dlaczego mi to zrobiła?”, itp.;

Wokół winy i odpowiedzialności za przemoc narosło wiele nieprawdziwych przekonań i mitów. Jakkolwiek może się to wydawać irracjonalne, bardzo często to ofiara jest obwiniana za to, co ją spotkało. Przekonany o tym jest sprawca, który czuje się wręcz “zmuszony” przez zachowanie ofiary do zastosowania przemocy. “Prosił”, “tłumaczył”, “przekonywał”, “groził”, a ona nie chciała się podporządkować, więc “musiał” użyć siły. “Sama sobie winna”. Przekonana o tym często bywa osoba poszkodowana: “odezwałam się, a on był zmęczony po pracy”, “za mało się starałam”, “nie potrafię mu dogodzić”, “źle się zachowywałam”, “co zrobiłam źle?” – to tylko kilka przykładów pojawiających się uzasadnień. Przekonani bywają świadkowie i przedstawiciele służb: “po co tam poszła”, “musiała go sprowokować”, “skoro nie opuszcza go, to lubi być krzywdzona”, “musi być jędzą, skoro ją pobił”. Podobnych przykładów wypowiedzi, zawierających wyjaśnienie zachowania sprawcy i obwiniających ofiarę za doznaną przemoc, można przytoczyć znacznie więcej.

Ten sposób myślenia prowadzi jednak donikąd. Wikła wszystkich w “poprawianie” zachowania osoby doznającej przemocy, co nie przynosi, bo nie może, żadnego trwałego efektu, ponieważ:

Za przemoc zawsze odpowiedzialność ponosi sprawca, niezależnie od tego co zrobiła ofiara.

Trzeba to wiedzieć i pamiętać o tym!

opracował: Zespół Stowarzyszenia “Niebieska Linia”

Źródło: https://www.niebieskalinia.pl/edukacja/materialy-edukacyjne/artykuly, dostęp dnia: 20 listopad 2019 r.