Zespół Interdyscyplinarny do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w ramach profilaktyki i edukacji społeczności lokalnej zamieszcza artykuł pt. „Przemoc ekonomiczna – ukryta nić zniewolenia”

W związkach, gdzie występuje przemoc ekonomiczna, poczucie zależności ofiary od sprawcy, jego wszechmocy jest zwykle budowane w taki sam sposób, jak w innych rodzajach przemocy. Odmienność problemu przejawia się jedynie w tym, że życie rodzinne kształtowane jest wokół takiej wartości jak pieniądz i dobra materialne, które stanowią podstawę poczucia władzy i wartości sprawcy.

Przemoc ekonomiczna zwykle jest powiązana z innymi rodzajami przemocy, takimi jak przemoc emocjonalna, fizyczna czy seksualna zarówno w swoim aktywnym obrazie, jak i biernym, czyli zaniedbaniu. Może także stanowić autonomiczny rodzaj przemocy zarówno wobec partnera, jak i dzieci, ale także rodziców oraz dziadków. Następstwem tego rodzaju przemocy są problemy emocjonalne lub szerzej – psychiczne i fizyczne – doświadczane przez członków rodziny. Współcześnie przemoc ekonomiczna rozpoznawana jest i ujawniana ze względu na uznawanie znaczącej roli zapewniania członkom rodziny podstawowych środków do życia. Jest to zadanie obejmujące działania pozwalające rodzinie przetrwać na podstawowym poziomie, zapewniając jej mieszkanie, żywność oraz środki finansowe. Jak pisze McMaster w swojej koncepcji rodziny, zabezpieczenie bytu materialnego rodzinie jest koniecznością wynikającą z uczestnictwa w życiu społecznym^[1].

Jednakże pojęcie podstawowy poziom nie jest ściśle określone i może być rozumiane jako zapewnienie schronienia, wyżywienia i środków finansowych na najbardziej potrzebne rzeczy materialne i psychiczne, np. edukacja na podstawowym poziomie, ale może także oznaczać zapewnianie dostępu do najbardziej wyrafinowanych dóbr zapewniających komfortowe życie i możliwości rozwoju. Rozróżnienie tego rodzaju bywa użyteczne w pracy z rodziną, w której dochodzi do przemocy. Rezygnacja z przyzwyczajeń wynikających z wysokiego poziomu życia bywa dla ofiar tak samo przerażająca, jak w przypadku braku środków do życia. Dlatego manipulacje środkami materialnymi dokonywane przez sprawców przemocy bywają tak samo dotkliwe w przypadku ubóstwa, jak i zasobności materialnej.

Zdefiniowanie zjawiska

Rozpoznanie przemocy ekonomicznej przysparza nam takich samych problemów, jak i innych form przemocy, dlatego dobre zdefiniowanie jej daje szansę na podjęcie skutecznych sposobów przeciwdziałania. Zwykle opisywana jest jako używanie pieniędzy lub innych wartości materialnych do zaspokojenia potrzeby władzy i kontroli przez sprawcę. Podporządkowanie materialne partnerki lub innych osób w rodzinie sprawia, że czują się one uzależnione od dochodów lub majątku sprawcy lub stają się odpowiedzialne za utrzymanie rodziny. Pieniądze lub inne dobra materialne są więc używane jako narzędzie budowania jawnej lub ukrytej dominującej pozycji w rodzinie i stają się kartą przetargową^[2]. W Wysokich Obcasach opublikowano wyniki Europejskiego Sondażu Społecznego, które wskazują, że aż 22 proc. kobiet w Polsce nie ma żadnych własnych dochodów. Osoby te są najczęściej uzależnione od swoich partnerów, którzy stosują wobec nich różne formy przemocy ekonomicznej. Należy także dodać, że zjawisko to dotyka nie tylko tych kobiet, które nie zarabiają^[3]. Przemoc ekonomiczna dotyczy także kobiet, które mogą być niezależne finansowo od partnerów, ale manipulacje sprawcy doprowadzają je do takiego stanu, że czują się całkowicie od nich zależne finansowo lub czują, że życie ich partnerów zależy od nich.

Aby rozpoznać przemoc ekonomiczną, trzeba zwrócić uwagę na takie zachowania sprawcy:

• pozbawianie środków do życia – nie daje pieniędzy na podstawowe potrzeby,
• okradanie rodziny, zabierając jawnie lub po kryjomu pieniądze, np. na alkohol, hazard, narkotyki;
• ograniczanie dostępu do pieniędzy, np. wyliczanie pieniędzy na zakupy, rachunki domowe i inne wydatki; zabieranie karty kredytowej,
• ograniczanie możliwości korzystania ze wspólnych dóbr materialnych: mieszkania, samochodu lub telefonu,
• kontrolowanie wydatków – za dużo wydajesz pieniędzy na jedzenie i ciuchy dla dzieci, gdybyście trochę bardziej szanowali pieniądze, które zarabiam, to byście mniej jedli,
• obniżanie wartości zarobionych pieniędzy (zarabiasz na waciki, kobiety internalizują te pogardliwe określenia i same zaczynają traktować swoje zarobki w podobny sposób: zarabiam na waciki, sama nie dam rady utrzymać siebie i dzieci),
• obniżanie wartości i zdolności do samodzielnego życia (beze mnie nie zarobiłabyś ani grosza – czasem bywa tak, że kobieta jest samodzielna i prowadzi własną firmę, natomiast spostrzega siebie jako całkowicie bezradną),
• zastraszanie – nie dam ci ani grosza, kiedy ode mnie odejdziesz, a w sądzie udowodnię, że nie mam dochodów,
• przerzucanie odpowiedzialności za utrzymanie rodziny na partnerkę – bez ciebie nie przeżyję, skazujesz mnie na bezdomność, jeżeli ode mnie odejdziesz, to stanę się bezdomny (postawa sprawcy),
• przekupywanie dzieci prezentami (mamy nie stać na takie prezenty. Jeżeli się ze mną rozstanie, to nigdy nie będzie jej stać na prezent dla was, a ja nie będę mógł wam kupować takich prezentów),
• ty się do niczego nie nadajesz, nie zarobisz na siebie, bo nikt nie przyjmie cię do pracy,
• wszyscy mnie wykorzystujecie i traktujecie jak skarbonkę,
• zobaczcie, jaki poziom życia wam zapewniam; beze mnie nic nie znaczycie,
• nie mogę podjąć pracy, bo wszyscy chcą mnie wykorzystać i płacą mi zbyt mało.

Poczucie zależności ofiary od sprawcy, jego wszechmocy jest zwykle budowane w taki sam sposób, jak w innych rodzajach przemocy. W tym przypadku życie rodzinne kształtowane jest wokół takiej wartości jak pieniądz i dobra materialne, które stanowią podstawę poczucia władzy i wartości sprawcy.

Sprawcy przemocy ekonomicznej

Ze względu na charakterystyczne mechanizmy stosowane w przemocy ekonomicznej można wyróżnić kilka typów sprawców:

Typ psychopatyczny (żerujący) – okrada partnerkę, zmusza do pracy i oddawania pieniędzy. Osoby stosujące ten rodzaj przemocy charakteryzują się bezwzględnością w wymuszaniu i stosowaniu manipulacji, które mają na celu uzyskanie dostępu do pieniędzy. Bywa, że nie zapewniają rodzinie nawet podstawowych zasobów materialnych. Czasem są to osoby, które nie pracują lub prowadzą działalność przestępczą. Często zdarza się, że są uzależnione od alkoholu lub hazardu. Charakterystyczna w tej formie przemocy ekonomicznej jest brutalność psychiczna, a często także fizyczna w wymuszaniu pieniędzy. Osoby, które można zakwalifikować do tej grupy, nierzadko zastraszają partnerkę pobiciem lub wręcz spełniają swoje groźby. Zmuszają do bezwzględnego posłuszeństwa stosując wszystkie inne rodzaje przemocy wobec niej lub dzieci. Po rozstaniu lub rozwodzie nie płacą alimentów, a czasem nadal wymuszają środki finansowe. Ten typ przemocy spotykany jest również w innych relacjach niż partnerskie, np. wobec rodziców lub dziadków. Osoba dorosła, która nie pracuje, żyje z emerytury matki lub ojca, babci czy dziadka, w sposób bezwzględny szantażuje ofiarę samobójstwem lub bezdomnością, stosuje także przemoc fizyczną.

Typ sadystyczny – czerpie poczucie władzy i przyjemności z zależności finansowej partnerki. Podkreśla swoje zasługi w utrzymywaniu rodziny: gdyby nie ja, to byście nie mieli co jeść. Charakteryzuje się dużym poczuciem własności, zalicza do niej także partnerkę. Podkreśla swoją zasobność finansową, która należy tylko do niego. Zdarza się, że szantażuje partnerkę pozbawieniem jej dostępu do finansów, obniża jej zdolność do zabezpieczenia bytu materialnego. Ogranicza jej możliwości do podjęcia pracy zarobkowej, ponieważ mogłoby to wpłynąć na obniżenie jego komfortu funkcjonowania w rodzinie. Wymaga więc od niej, żeby zajmowała się domem i dziećmi oraz była na jego usługi. W zamian za utrzymanie żąda usług seksualnych, traktując je jako transakcję coś za coś. W sferze seksualnej wykazuje perwersyjne zachowania i zmusza partnerkę do zaspokajania swoich seksualnych potrzeb – usługi seksualne za utrzymywanie rodziny.

Typ narcystyczny, którego dominującym mechanizmem jest budowanie swojej wyjątkowej pozycji na uwielbieniu przez członków rodziny. Często ten typ sprawców obdarowuje partnerkę prezentami, ale zwykle są to prezenty, które stanowią o jego pozycji społecznej i pozycji w rodzinie. Jej potrzeby są mało znaczące. Partnerka ma budować jego wyjątkowy wizerunek, dlatego jest gotowy przeznaczać duże sumy pieniędzy na zapewnienie jej dobrego wyglądu (stroje, makijaż, fitness). Zwykle wzmacnia w niej poczucie bezradności poprzez uzależnianie jej od wysokiego standardu życia. W codziennym życiu kontroluje wydatki partnerki pokazując, jak bardzo jest od niego zależna i ile mu zawdzięcza. Często chwali się swoją zasobnością materialną w towarzystwie, jednocześnie żądając od partnerki, aby potwierdzała jego wielkość. Zdarza się, że ten typ sprawcy stosuje bardzo brutalną przemoc fizyczną i seksualną wobec partnerki.

Inną odmianą tego typu sprawców przemocy jest osoba, która nie podejmuje pracy, ponieważ żadna oferta nie zaspokaja jej wyjątkowych ambicji. Wybiera pozorną zależność finansową od partnerki, obarczając ją odpowiedzialnością za materialną stronę życia rodziny i krytykując za niskie zarobki. Ten typ sprawcy buduje swoją pozycję społeczną na zamożności partnerki, utrzymując, że osiąga ona takie zarobki tylko dzięki relacjom z nim.

Typ kompulsywny (oszczędny) – nadaje szczególne znaczenie pieniądzom, które traktuje jako gwarancję bezpieczeństwa i wyraz szacunku dla jego ciężkiej pracy. Zmusza członków rodziny do oszczędzania, które staje się najważniejszą wartością zapewniającą bezpieczeństwo, nawet wtedy, gdy rodzina ma dochody na wystarczającym poziomie. Uzasadnia swoje zachowania tym, że trzeba kupić coś nowego lub oszczędzać na tzw. czarną godzinę. Najważniejszym i najbardziej charakterystycznym przejawem tego typu przemocy ekonomicznej jest wypominanie każdego wydatku przez wiele miesięcy, a nawet lat oraz wypominanie partnerce i dzieciom ile kosztuje ich utrzymanie. Czasem przeradza się to w chroniczne prześladowanie wszystkich członków rodziny np. awantury za zapalanie światła w domu, kiedy jest jeszcze szaro i coś widać lub za zjedzenie kanapki dlatego, że smakowała, a nie dlatego, że jest się głodnym lub że jest zbyt dużo jedzenia w lodówce i dzieci będą wyjadały.

Typ ukryty (niezadowolony)–taka osoba nie wyraża wprost zarzutów dotyczących finansów, ale w sytuacjach konfliktowych używa argumentów: pamiętaj, kto cię karmi, nie podoba się, to się wynoś; dopóki jesz mój chleb, to nie masz prawa się sprzeciwiać. Wyraża niezadowolenie ze sposobu gospodarowania pieniędzmi. Przekazuje środki na utrzymanie rodziny partnerce, ale zarzuca jej niegospodarność i rozrzutność. Kiedy partnerka proponuje, żeby sam zaczął zarządzać pieniędzmi, stosuje unikanie, ociąganie się (np. od następnego tygodnia lub miesiąca – zwykle nie podejmuje tych działań). Charakterystyczne jest narzekanie na dzieci, które zbyt dużo kosztują. Chętnie ograniczają uczestnictwo dzieci w zajęciach dodatkowych, np. hobby, obniżając wartość tych zajęć.

Typ niedojrzały, bezradny – bez ciebie nie przeżyję, więc musisz mnie utrzymywać. Ten typ sprawcy zwykle nie podejmuje pracy, ponieważ ma trudności ze znalezieniem lub utrzymaniem jej. Często używa argumentów oskarżających system gospodarczy, że jest niesprawiedliwy i tylko dla ludzi młodych lub dobrze wykształconych, pracodawców, że wykorzystują pracowników i zbyt dużo wymagają. Jedynym sposobem przeżycia w tym strasznym świecie jest korzystanie z dochodów partnerki, która ma szczęście, bo znalazła pracę odpowiednią dla siebie. Sprawcy niedojrzali zwykle nie podejmują także pracy w domu na rzecz rodziny, argumentując tym, że nie potrafią, np. gotować, prać czy sprzątać lub zająć się dziećmi. Prowadzą zwykle pasożytniczy tryb życia, nie biorąc odpowiedzialności za bezpieczeństwo materialne rodziny.

Przedstawione w zarysie grupy osób stosujących przemoc ekonomiczną wskazują na zróżnicowanie zachowań i mechanizmów wywierania wpływu na partnerki lub inne osoby w rodzinie. Rozpoznanie tego rodzaju przemocy i nadanie jej odpowiedniego znaczenia i ważności pozwala lepiej zrozumieć trudności w rozwiązywaniu problemów rodziny oraz ukierunkowywać właściwie pracę terapeutyczną ze sprawcą.

Autor – Dorota Dyjakon – doktor psychologii i certyfikowany psychoterapeuta, kierownik Wydziałowej Pracowni Psychologii na Wydziale Nauk Pedagogicznych w Dolnośląskiej Szkole Wyższej we Wrocławiu. Zajmuje się psychoterapią osób doświadczających przemocy w dzieciństwie (complex trauma) oraz osobami, które stosują przemoc wobec bliskich i szkoli psychoterapeutów w tym obszarze.

_____________

[1] Za: Plopa, M., (2005) Psychologia rodziny. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, s. 64.

[2] Adams, A.E., Sullivan, C.M., Bybee, D. & Greeson, M.R. (2008). Development of the Scale of Economic Abuse. Violence Against Women, 14 (5), 563.

[3] http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/ 1,114377,129136 67,Przemoc_ekonomiczna_wobec_kobiet___wstydliwy_polski.html

BIBLIOGRAFIA

Adams, A.E., Sullivan, C.M., Bybee, D. & Greeson, M.R. (2008). Development of the Scale of Economic Abuse. Violence Against Women, 14 (5), 563.

Plopa, M., (2005) Psychologia rodziny. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Zródło: https://www.niebieskalinia.pl/edukacja/materialy-edukacyjne/artykuly;
dostęp dnia 01.06.2020 r.

Z powodu zarządzeń i regulacji, wprowadzonych dla przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się w naszym kraju zakażeń koronawirusem, działalność Klubu Seniora zawieszona w marcu została przedłużona do maja. W tym okresie, kiedy zajęcia i wszystkie wydarzenia Klubu były odwołane, Seniorzy przebywali w swoich domach a opiekun Klubu był z nimi w kontakcie telefonicznym.

Członkowie Klubu śledzili komunikaty i informacje w telewizji, radiu oraz na stronach internetowych oraz mogli liczyć na wsparcie i pomoc personelu Klubu w razie zaistnienia takiej potrzeby. W okresie wielkanocnym opiekun złożył telefonicznie wszystkim Członkom życzenia świąteczne. Podtrzymywany kontakt z Seniorami był okazją do rozmów na temat zdrowia
i samopoczucia oraz zapytywań o ich potrzeby.

Zgodnie z tradycją w okresie świątecznym uczniowie Szkoły Podstawowej z Wietrzychowic wraz z nauczycielem odwiedzali Klub Seniora. W związku z zaistniałą sytuacją nie mogli tego uczynić w tym roku. Pamiętając jednak o Seniorach wykonali piękne kartki wielkanocne i przesłali je wraz z życzeniami drogą elektroniczną.

W czasie gdy działalność Klubu była zawieszona zadbano o budynek
w którym Seniorzy uczestniczyli w zajęciach. Opiekun posprzątał dokładanie pomieszczenia Klubu,a także zostały wyprane firanki i wymyte okna. Ponadto wykonano porządki na terenie zewnętrznym min. usunięto stare gałęzie, spryskano kostkę i skoszono trawę.

W związku z częściowym luzowaniem ograniczeń dotyczących pandemii
i związanym z tym rozporządzeniem, wznowiono z dniem 25 maja działalność Klubu Seniora z planowaną możliwością rozpoczęcia zajęć w dniu 29 maja. W tym czasie podjęto działania mające na celu przygotowanie terapii zgodnie z obowiązującymi przepisami. Stosując się do zaleceń zaopatrzono Klub Seniora w płyny dezynfekujące i środki ochrony osobistej takie jak rękawice, maseczki i przyłbice. Opiekun podczas konsultacji telefonicznej przyjął zgłoszenia osób chętnych do udziału w zajęciach oraz poinformował o obowiązujących warunkach, które muszą być spełnione w celu zapewnienia maksimum bezpieczeństwa wszystkich Seniorów. Ponadto w pomieszczeniach sanitarnych zostały umieszczone plakaty z zasadami prawidłowego mycia rąk, oraz przy płynach dezenfekujących ręce instrukcję  skutecznego odkażania.  . Zgodnie z zaleceniami zaplanowano także podzielenie grupy na dwie mniejsze w przygotowanych odpowiednio oddzielnych salach.

Po odpowiednim przygotowaniu i spełnieniu wszystkich wymogów w dniu 29 maja zajęcia w Klubie Seniora po tak długim czasie zostały wznowione. Na pierwszym spotkaniu opiekun poinformował jeszcze raz wszystkich uczestników o rekomendacjach w celu zapobieganiu zakażeniom koronawirusem. Zaznaczył, że do Klubu Seniora nie mogą przychodzić osoby z niepokojącymi objawami choroby zakaźnej oraz osoby, które miały kontakt z osobą chorą, zakażoną, izolowaną lub kwarantannowaną. Ponadto Seniorzy zostali uczuleni na szczególne przestrzeganie higieny. Poinformowano ich o konieczności dezynfekcji rąk przy wejściu do Klubu, zmierzeniu temperatury i zachowaniu dystansu 2 m odległości między osobami. Zwrócono także uwagę na potrzebę zmniejszenia grup i zrezygnowania z zajęć kulinarnych.

Osobisty Plan Awaryjny – Poradnik dla osób pokrzywdzonych przemocą domową

Dom nie zawsze i nie dla każdej osoby jest bezpiecznym schronieniem, nawet w czasie epidemii. W szczególnie trudnej sytuacji są osoby, które doświadczają przemocy domowej. Dlatego też Rzecznik Praw Obywatelskich, we współpracy z ekspertkami z “Niebieskiej Linii” IPZ, Fundacji Feminoteka oraz Centrum Praw Kobiet, przygotował „plan awaryjny” oraz informacje użyteczne w pandemii dla tych wszystkich, którym w czterech ścianach dzieje się krzywda.

Źródło: https://www.niebieskalinia.pl/6721-osobisty-plan-awaryjny-poradnik-dla-osob-pokrzywdzonych-przemoca-domowa, dostęp dnia 15.04.2020

Zespół Interdyscyplinarny do spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Gminie Wietrzychowice zwraca uwagę, że z uwagi na konieczności pozostawania w domach mogą nasilać się sytuacje kryzysowe, co może sprzyjać eskalacji przemocy domowej

Informuje się że
PRZEMOC W RODZINIE TO ZAMIERZONE I WYKORZYSTUJĄCE PRZEWAGĘ SIŁ DZIAŁANIE PRZECIW CZŁONKOWI RODZINY, NARUSZAJĄCE PRAWA I DOBRA OSOBISTE, POWODUJĄCE CIERPIENIE I SZKODY.

PRZEMOC W RODZINIE CHARAKTERYZUJE SIĘ TYM, ŻE:

1. JEST INTENCJONALNA Przemoc jest zamierzonym działaniem człowieka i ma na celu kontrolowanie i podporządkowanie ofiary.
2. SIŁY SĄ NIERÓWNOMIERNE W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy.
3. NARUSZA PRAWA I DOBRA OSOBISTE Sprawca wykorzystuje przewagę siły narusza podstawowe prawa ofiary (np. prawo do nietykalności fizycznej, godności, szacunku itd.).
4. POWODUJE CIERPIENIE I BÓL Sprawca naraża zdrowie i życie ofiary na poważne szkody. Doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.

W sprawie przemocy domowej można kontaktować się z instytucjami zamieszczonymi poniżej:

1. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, Wietrzychowice 19, tel. 146418150;

2. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Tarnowie, ul. Szujskiego 66,
tel. 146215683;

3. Komisariat Policji w Żabnie ul. Sieradzka 19, tel 146282420 lub 148312420;

4. Tarnowski Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Wsparcia Ofiar Przemocy,
ul. Szarych Szeregów 1, Tarnów-Mościce tel. 146553636; 146556659;

5. Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”
801 120 002; infolinia 800 120 002.

Ponadto Instytut Psychologii Zdrowia udziela specjalistycznych porad telefonicznych:

 Szanowni Państwo!

Pragniemy poinformować, iż nasza Poradnia Telefoniczna działa zgodnie z harmonogramem, tj. 7 dni w tygodniu w godzinach 12.00 – 18.00 pod nr tel. 22 668 70 00. 

Przypominamy, iż nasza infolinia przeznaczona jest dla wszystkich osób pokrzywdzonych przestępstwem, w tym ze szczególnym uwzględnieniem osób doświadczających przemocy w rodzinie oraz jej świadków. Dyżury pełnią tu przeszkoleni specjaliści: psycholodzy i prawnicy.

Działalność Poradni dofinansowana jest ze środków kampanii Avon kontra Przemoc.

Źródło:https://www.niebieskalinia.pl/6705-komunikat-odnosnie-funkcjonowania-poradni-telefonicznej

Dostęp dnia 08.04.2020